Tekst: © Natalia Starzyk
Zdjęcia: © Konrad Rogoziński, Kamil Paluszek, Wiktor Baron
Prezentacja gmin
12 gmin Beskidu Sądeckiego
Gmina Krynica - Zdrój
Krynica-Zdrój krainą różnorodności
Krynica-Zdrój to typowo górska gmina leżąca u stóp Jaworzyny Krynickiej, i jak na taką przystało jest bardzo zróżnicowana. Od luksusowych hoteli i komfortowego wypoczynku w SPA, przez muzea, galerie, zdobne zabytkowe wille i cerkwie pełne żywej ciągle historii, stoki narciarskie, ścieżki piesze, konne i rowerowe dla aktywnych, po zapierające dech w piersiach widoki, leśne zakamarki pełne bioróżnorodności dla miłośników przyrody dla szukających wyciszenia.
Śmiało można stwierdzić więc, że jest to turystyczna perełka Beskidu Sądeckiego i Małopolski.
Największym jej skarbem są jednak dary natury wypływające spod ziemi – wody mineralne. To tu przyjeżdżają kuracjusze z całej Polski aby korzystać z leczniczych właściwości wód mineralnych tu dostępnych w formie kuracji pitnych, inhalacji, kąpieli czy hydromasaży.
W Krynicy-Zdroju każdy znajdzie coś dla siebie!
Gmina Muszyna
Oaza spokoju w Beskidzie Sądeckim
Gmina Muszyna to zaciszne miejsce położone przy granicy polsko-słowackiej, w dolinie Popradu i jego dopływów Szczawnika i Muszynki.
Otoczona jest górskim lasem – buczyną karpacką, której fragment jest chroniony w rezerwacie przyrody Żebracze, znajdziemy tu też stanowiska jodłowej puszczy karpackiej w rezerwacie przyrody Hajnik i jeden z nielicznych w Europie lipowych lasów karpackich chroniony jako rezerwat Las Lipowy Obrożyska.
Skoro mowa o przyrodzie, to w Wojkowej należącej do tej gminy jest miejsce z najmniejszym zanieczyszczenie świetnym w całej Polsce. Warto tam spojrzeć w wieczorne niebo!
W wioskach należących do gminy znajdziemy wiele cerkwi łemkowskich, najstarsza z nich w Powroźniku pochodzi z XVII wieku.
Gmina przyciąga turystów cały rok, choćby za sprawą Ogrodów Sensorycznych, które niedawno powstały i dopiero się rozwijają, ale już cieszą się sporą popularnością. Najatrakcyjniejsza jest jednak zimą, kiedy otwierają się stoki narciarskie.
Gmina Rytro
W cieniu średniowiecznego zamku
Na gminę Rytro składa się kilka wiosek położonych w centrum Beskidu Sądeckiego, na stokach Pasma Jaworzyny Krynickiej i Radziejowej, w dolinie Popradu i Roztoki Wielkiej. Wioski te przecina wiele szlaków turystycznych prowadzących na szczyty Beskidu Sądeckiego.
Jednym Rytro kojarzy się z kompleksem obiektów, które służą rozrywką latem i zimą; Stacja Narciarska RyterSki razem z hotelem, park linowy ABlandia i Hotel Perła Południa.
Inni na dźwięk słowa “Rytro” widzą zamek górujący nad wioskami, niegdyś strzegący Traktu Węgierskiego, kryjący wiele tajemnic i legend.
Tu też rozgrywała się akcja książek Marii Kownackiej “Rogaś z Doliny Roztoki” i “Szkoła nad obłokami”. Rytro jest wreszcie miejscem, w którym utworzono pierwszy w Polsce gminny Park Ekologiczny mający na celu ochronę stanowisk rozrodu rzadkich płazów i gadów, między innymi traszki górską, karpacką i grzebieniastą.
Gmina Piwniczna Zdrój
W sercu Beskidu Sądeckiego
Gmina Piwniczna-Zdrój leży w samym sercu Beskidu Sądeckiego, otulona stokami Pasma Radziejowej, Jaworzyny Krynickiej i Górami Lubowelskimi (Pogórzem Popradzkim). Wśród jej wiosek wije się jedna z najbardziej malowniczych i ciekawych rzek w Polsce – Poprad.
Dla niektórych głównym atutem Piwnicznej jest górska przyroda, która wdziera się wprost na jej ulice. Od zapierających dech widoków i ogromnych drzew układających się w katedralne sklepienia, bardziej niesamowite są tylko spotkania z mieszkańcami tych lasów: krukiem, puszczykiem, jeleniem, borsukiem, a nawet wilkiem i rysiem.
W tej gminie na każdym kroku spotykamy się z historią, od XIV wiecznych początków miasta, przez łemkowskie cerkwie, aż po szlak kurierski z II Wojny Światowej.
Tu też nie brakuje wód mineralnych uchodzących za jedne z najcenniejszych w całej Polsce, oraz miejsc gdzie wody te służą ludziom w kuracjach leczniczych i relaksujących. A jeśli o relaks idzie, to gmina Piwniczna-Zdrój jest idealnym miejscem na pobyt w SPA albo do medytacji na świeżym górskim powietrzu.
Gmina Szczawnica
Uzdrowisko między szczytami
Wciśnięta między góry Beskidu Sądeckiego i Pienin, w dolinie potoku Grajcarek leży gmina Szczawnica. Jej górskie przysiółki sięgają aż na szczyty Radziejowej i Przehyby, gdzie prowadzi wiele widokowych szlaków turystycznych. Zimą roi się tu od amatorów narciarstwa odwiedzających Stację Narciarską Palenica i Arenę Narciarską Jaworki-Homole.
Samo miasteczko znane jest przede wszystkim z wód mineralnych zwanych szczawami, od których pochodzi jego nazwa, ale też ze swojej pięknie zdobionej drewnianej zabudowy, na którą składają się zabytkowe wille, kaplice i parkowe altany.
Wioski gminy nie ustępują wcale atrakcjami Szczawnicy. Szlachtowa jest najdalej na zachód wysuniętą wsią w Polsce, zamieszkałą niegdyś przez ludność łemkowską. Tu znajduje się cerkiew grekokatolicka oraz Muzeum Pienińskie pokazujące życie górali pienińskich. Jaworki słyną z kolei z rezerwatów przyrody chroniących wspaniałą pienińską przyrodę i z Muzycznej Owczarni gdzie można posłuchać znakomitej muzyki na żywo.
Gmina Ochotnica Dolna
Malowniczy przełom Dunajca
Tylko niewielka część gminy Ochotnica Dolna leży na terenie Beskidu Sądeckiego, większość znajduje się na terenie Gorców, w tym Gorczańskiego Parku Narodowego. Ten skrawek terenu jest jednak bardzo bogaty w atrakcje i nie brakuje w nim beskidzkich skarbów.
Przemierzając gminę drogą ciągnącą się wzdłuż Dunajca napotykamy na jego malowniczy przełom ze stromymi niedostępnymi stokami chronionymi w formie rezerwatów Kłodne nad Dunajcem i Pusta Wielka.
Na terenie gminy znajduje się wieża widokowa na szczycie góry Koziarz, z którego rozciągają się wspaniałe widoki sięgające aż po same Tatry.
Warto odwiedzić też wieś Tylmanowa by podziwiać kościół z drugiej połowy XVIII wieku wraz z ciekawą dzwonnicą z przełomu XVIII/XIX w. oraz klasycystyczny dwór Berskich z roku 1840. Na wschodnim brzegu Dunajca podziwiać możemy zespoły budownictwa drewnianego – do dziś zamieszkałe i dobrze utrzymane chałupy o konstrukcji zrębowej.
Gmina Krościenko nad Dunajcem
Na styku regionów
Krościenko nad Dunajcem to jedna z gmin, które znajdują się na terenie różnych mezoregionów – Beskidu Sądeckiego, Pienin i Gorców. Ta różnorodność sprawia, że jest to teren bardzo atrakcyjny turystycznie.
Mimo, że jest trochę w cieniu Szczawnicy, również jest pełne źródeł wód mineralnych zlokalizowanych na stoku góry Stajkowa w Beskidzie Sądeckim. Jak przystało na miejscowość górską, ma ono swój stok narciarski StajkowaSki. Tu też swój koniec ma spływ Dunajcem, który zacząć można w miejscowości Kąty.
Oczywiście nie brakuje tu zabytków architektury drewnianej takich jak XIV-wieczny kościół, dwór ostatnich właścicieli Krościenka, kapliczki, domy mieszczańskie na rynku. Znajdziemy tu też ruiny Zamku Pienińskiego.
Niewątpliwą atrakcją tej gminy jest Pieniński Park Narodowy z siedzibą w Krościenku. Stąd też prowadzą szlaki w najpiękniejsze jego rejony, oraz w Beskid Sądecki i Gorce.
Gmina Łącko
Sady owocowe w cieniu Góry Zyndrama
Wioski gminy Łącko położone są na obu brzegach Dunajca, na stokach Beskidu Wyspowego i Sądeckiego oraz Gorców. Szlaki turystyczne z nich wychodzące prowadzą przede wszystkim na szczyty Beskidu Sądeckiego – Koziarz, Przehybę, Dzwonkówkę. Tu też, na Dunajcu, na wysokości wsi Zabrzeż, organizuje się zawody w kajakarstwie górskim najwyższej rangi – Mistrzostwa Europy i Mistrzostwa Świata.
Siedziba gminy – Łącko to wieś o cechach małego miasteczka. Każdemu chyba kojarzy się ona z jabłkami i śliwkami.
Cała gmina z resztą to obszar sadowniczy, o czym mogą świadczyć znane imprezy folklorystyczne: Święto Kwitnącej Jabłoni i Łąckie Owocobranie. Łącka śliwowica znana jest w całej Polsce, a w roku 2005 została wpisana na listę Produktów Tradycyjnych.
Gmina może też poszczycić się kilkoma zabytkowymi kościółkami z XVII i XVIII wieku. Największą jednak gratką nie tylko dla pasjonatów archeologii jest grodzisko na Górze Zybdrama w Maszkowicach zamieszkałe już ponad 3,5 tysiąca lat temu, będące jedną z najstarszych fortyfikacji kamiennych w całej Europie.
Miasto Nowy Sącz
Nowy Sącz - Brama Beskidu
Mimo, że w większości Nowy Sącz leży w Kotlinie Sądeckiej, to jest on jednocześnie Bramą Beskidu Sądeckiego. Żeby dostać się do jego serca, trzeba spotkać się z Nowym Sączem.
A spotkanie to może zapewnić nam wiele wrażeń, Nowy Sącz ma bowiem co pokazać. Jako, że jest jednym z najstarszych miast w Małopolsce, znaleźć tu można wiele zabytków, z Zamkiem Królewskim, wzniesionym przez Kazimierza Wielkiego, na czele. Ci, którzy pragną zobaczyć jak kiedyś żyło się w podsądeckich wioskach koniecznie muszą odwiedzić Sądecki Park Etnograficzny.
Tam też można podziwiać rekonstrukcję dawnego galicyjskiego rynku miejskiego. Sącz to też piękne stare kamienice i ratusz, zabytkowe kościoły i bazyliki. Na szczególną uwagę zasługują zabudowania w dawnej dzielnicy żydowskiej.
Nowy Sącz leży w widłach rzek Dunajec i Kamienica, jego granicą przepływa też Poprad. Każda z tych rzek, opuszczając miasto, kieruje się w różne rejony Beskidu Sądeckiego zapraszając nas do wspólnej podróży.
Gmina Łabowa
Wioski pośród gór
Gmina Łabowa to wioski położone wzdłuż rzeki Kamienica, na jednym jej brzegu pokrywające stoki Pasma Jaworzyny Krynickiej Beskidu Sądeckiego, a na drugim brzegu Pasma Grybowskiego Beskidu Niskiego.
Łabowa i inne wioski gminy zachwycają zabytkami związanymi z mniejszościami etnicznymi, które kiedyś te tereny zamieszkiwały. Znajdziemy tu wiele pięknych drewnianych cerkwi łemkowskich, a także cmentarz gminy żydowskiej.
Typowo górskie położenie sprawia, że nie brakuje tu atrakcji dla aktywnych. Wiele tu szlaków pieszych, rowerowych i konnych, ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych oraz rezerwatów przyrody chroniących puszczę karpacką. Zimą też nie można się tu nudzić, w Kamiannej znajdziemy stok narciarski, a szlaki turystyczne są idealne do jazdy na skiturach czy biegówkach.
Jedną z ciekawszych atrakcji gminy Łabowa jest Pasieka Barć w Kamiannej gdzie można dowiedzieć się wiele o miodzie i pszczołach oraz zwiedzić muzeum pasiecznictwa.
Gmina Stary Sącz
Urokliwy Stary Sącz
Stary Sącz to gmina położona w Kotlinie Sądeckiej i na zboczach Przehyby. Jej stolicą jest znane w całej Polsce miasteczko o tej samej nazwie.
Znane z czego? Przede wszystkim z galicyjskiego ryneczku na planie kwadratu, oraz innych zabytkowych zabudowań. Znajdziemy tu Muzeum Regionalne w XVII-wiecznym domu mieszczańskim – „Domu na Dołkach” (dołek to areszt, który mieścił się kiedyś w jego piwnicach) oraz Klasztor Klarysek założony w XIII wieku przez św. Kingę, a w nim wiele cennych rękopisów, rzeźb i zabytków.
Ale gmina ta to nie tylko zabytki. Tu zdecydowanie młodsze atrakcje architektoniczne podkreślają równocześnie cenną przyrodę i krajobraz regionu. Bobrowisko – Enklawa przyrodnicza to zespół ścieżek na wodzie i czatowni, z których można obserwować dzikie życie na stawach powstałych po wydobywaniu kruszywa. W Woli Kroguleckiej znajduje się Platforma Widokowa Ślimak, z której roztaczają się wspaniałe widoki na Pasmo Radziejowej. Najnowszą atrakcją jest leśne molo w koronach drzew, które ściąga tłumy chętnych spojrzeć na las z innej perspektywy.
Gmina Nawojowa
Nawojowa Stadnickich
Gmina Nawojowa jest typowo wiejskim regionem, w którym mniej turystyki niż w innych obszarach Beskidu Sądeckiego, ale i ona ma wiele do zaoferowania. Stąd wychodzą szlaki turystyczne prowadzące w Pasmo Jaworzyny Krynickiej.
Tu też znajduje się Pałac Stadnickich, którego najstarsza część pochodzi z XVI wieku. Długa i burzliwa jest jego historia, ale kolejny okres jego świetności właśnie nadchodzi. Trwa jego rewitalizacja i niedługo będziemy mogli zwiedzać te piękne mury, uczestniczyć w planowanych tam wydarzeniach kulturalnych i artystycznych, a także zagościć w restauracji, która niebawem tam się otworzy.
Pozostając w temacie Stadnickich nie można nie wspomnieć o hrabim Adamie Stadnickim, właścicielu majątku Nawojowa oraz ziem między innymi w Beskidzie Sądeckim i Pieninach. Można o Nim śmiało powiedzieć, że jest Ojcem Beskidu Sądeckiego takiego jakim go dziś znamy. To on zobaczył jak cenne przyrodniczo są te tereny, ustanowił pierwsze rezerwaty i rozbudował oraz zmodernizował między innymi uzdrowisko w Szczawnicy.
